W przypadku nabycia udziałów lub akcji włącznie przez jednego z małżonków samodzielnie, wspólnikiem (akcjonariuszem) z perspektywy spółki jest tylko ten małżonek. Oznacza to, że tylko małżonkowi będącemu wspólnikiem (akcjonariuszem) przysługują prawa korporacyjne przewidziane w kodeksie spółek handlowych, np. prawo głosu na zgromadzeniu wspólników (walnym zgromadzeniu), prawo kontroli, prawo do zaskarżania uchwał. Skoro tylko jeden małżonek dokonał czynności prawnych prowadzących do nabycia udziałów (akcji) imieniu własnym, nawet za środki wchodzące w skład majątku wspólnego, to tylko ten małżonek pozostaje w stosunku prawnym korporacyjnym ze spółką. Jednocześnie, w przypadku ustanowienia rozdzielności majątkowej (np. w wyniku rozwodu) drugi małżonek nie nabywa praw korporacyjnych w spółce.

Kodeks spółek handlowych dopuszcza jednak sytuację, w której małżonkowie nabywają udziały wspólnie, jako współwłasność łączna. Zgodnie z art. 184 k.s.h., współuprawnieni z udziału lub udziałów w sp. z o.o. wykonują swoje prawa w spółce przez wspólnego przedstawiciela, a za świadczenia związane z udziałem odpowiadają solidarnie. Jeżeli współuprawnieni nie wskazali wspólnego przedstawiciela, oświadczenia spółki mogą być dokonywane wobec któregokolwiek z nich. Tożsama regulacja istnieje w stosunku do spółek akcyjnych (art. 333 k.s.h.). 

Co na to prawo rodzinne?

Sferę korporacyjną, obejmującą stosunki pomiędzy wspólnikami (akcjonariuszami) a spółką, uregulowaną w Kodeksie spółek handlowych, należy oddzielić od stosunków majątkowych między małżonkami, uregulowanych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

Zgodnie z art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.), jeżeli małżonkowie nie zawarli przed notariuszem umowy małżeńskiej majątkowej (tzw. intercyzy), z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje pomiędzy nimi ustawowa wspólność majątkowa, obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Jeżeli zatem jeden z małżonków wniósł wkład do spółki osobowej lub nabył udziały albo akcje spółek kapitałowych przed zawarciem małżeństwa, prawa udziałowe należą do majątku osobistego tego małżonka. Natomiast, jeżeli prawa te zostały nabyte po zawarciu małżeństwa za pieniądze pochodzące z majątku wspólnego, nabyte udziały/akcje wspólnika/akcjonariusza wejdą w skład majątku wspólnego.

Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2016 r., III CZP 32/16, jeżeli wkład wniesiony do spółki należy do majątku wspólnego wspólnika i jego małżonka, również udział w spółce objęty przez wspólnika wchodzi w skład tego majątku. Oznacza to, że małżonkowi wspólnika, w przypadku nabycia udziałów (akcji) ze środków wchodzących do majątku wspólnego, przysługują prawa majątkowe wynikające z posiadanych udziałów (akcji), które powiększają majątek wspólny małżonków. Przykładowo, dywidenda wypłacana małżonkowi będącego wspólnikiem (akcjonariuszem) spółki przypada oboju małżonkom jako ich majątek wspólny.

Zniesienie wspólności ustawowej małżeńskiej wpływa na zmiany w sposobie zarządzania majątkiem. Do współwłasności w częściach ułamkowych stosuje się przepisy kodeksu cywilnego dotyczące współwłasności w częściach ułamkowych, a nie przepisów k.r.o. dotyczących wspólności majątkowej małżonków (współwłasności łącznej). Udziały w spółce, której wspólnikiem (akcjonariuszem) jest tylko jeden z byłych małżonków, mogą być podzielone pomiędzy nimi, zatem istnieje możliwość, że przypadną byłemu współmałżonkowi, który nie jest wspólnikiem spółki, chyba, że umowa spółki ogranicza lub wyłącza wstąpienie do spółki współmałżonka wspólnika. Powyższe wynika z faktu, że udziały (akcje) nabyte za środki z majątku wspólnego, należą do tego majątku wspólnego i w razie ustanowienia rozdzielności majątkowej są dzielone między małżonków na takich samych zasadach jak pozostałe części majątku wspólnego. Należy jednak pamiętać, że dzielone są tylko prawa majątkowe do udziałów, a nie prawa korporacyjne, które zawsze należą do wspólnika, który samodzielnie nabył udziały.

Posiadanie udziałów w spółce przez obojga małżonków w ich majątku wspólnym jest częstą sytuacją i w praktyce nie rodzi problemów dopóki, dopóty na horyzoncie nie pojawi się rozwód. Jeżeli już znalazłeś lub znalazłaś się w takiej sytuacji, warto skorzystać z pomocy radcy prawnego.

Tomasz Prokurat

Radca prawny / Doradca podatkowy

Natalia Zaremba

Aplikantka radcowska