Przesłanki należytej staranności. Inicjatywa Ministerstwa Finansów.

Ministerstwo Finansów planuje stworzyć listę przesłanek należytej staranności, która w założeniu ma dać poczucie bezpieczeństwa uczciwym podatnikom. Jeśli sprawdzą kontrahenta w określony sposób, to powinni mieć pewność, że organy nie zakwestionują w toku kontroli podatkowej odliczenia VAT przy nabyciu towarów. Czy ta inicjatywa i w jakim kształcie ma sens?

Pomysł Ministerstwa Finansów – katalog przesłanek należytej staranności

Uwzględniając liczne postulaty przedsiębiorców, w celu m.in. ochrony uczciwych podatników, Ministerstwo Finansów planuje opracowanie możliwie kompletnej i precyzyjnej listy przesłanek należytej staranności po stronie nabywcy w transakcjach krajowych, których spełnienie w momencie zawierania transakcji skutkowałoby brakiem podstaw do kwestionowania u podatników prawa do odliczenia podatku VAT w następstwie uznania, że podatnicy nie wiedzieli i nie mogli wiedzieć, że w ramach danej transakcji ich dostawca dopuścił się przestępstwa np. działał w ramach karuzeli podatkowej VAT.

Ministerstwo Finansów dokonało analizy:

• orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej,
• orzecznictwa sądów administracyjnych,
• rozwiązań innych krajów Unii Europejskiej oraz
• własnych doświadczeń.

Ocena proponowanych rozwiązań – fundamenty katalogu przesłanek należytej staranności w VAT

Pomysł w założeniu zasługuje na poparcie – w praktyce przedsiębiorcy narzekają głównie na brak pewności prawa. W obecnych realiach nie ma absolutnie żadnych zasad w zakresie oceny należytej staranności przez organy podatkowe. Pojęcie należytej staranności w zakresie VAT nie jest zapisane w prawie podatkowym (wynika z orzecznictwa sądowego), w związku z tym żaden przepis prawa nie wprowadza choćby kryteriów, które powinny być przez podatników weryfikowane przed zawarciem transakcji.

Skutki niespełnienia oczekiwać organów mogą być zaś katastrofalne (zakwestionowanie odliczenia całego podatku naliczonego z transakcji z kontrahentem, który okazał się nieuczciwy) skutkują niejednokrotnie likwidacją przedsiębiorstwa.

Zmiana tego stanu rzeczy i wprowadzenia realnie w życie zasady pewności obrotu jest oczywiście zgodna z postulatami i oczekiwaniami przedsiębiorców. Diabeł oczywiście tkwi w szczegółach

Na wstępie warto sformułować ogólne oczekiwania przedsiębiorców.

Forma prawna katalogu

Po pierwsze, kluczowe jest aby katalog przesłanek należytej staranności rzeczywiście gwarantował bezpieczeństwo prawne uczciwych podatników, wiąże się z zagadnieniem formy prawnej, którą powinien przyjąć ten katalog.

Ujęcie katalogu jako aktu tzw. soft law, w formie wytycznych, listu ostrzegawczego, okólników lub komunikatów, znacznie ogranicza skuteczność omawianego rozwiązania, wobec niewiążącego charakteru tego typu aktów. W efekcie, istnieje ryzyko, że katalog w formie soft law nie będzie honorowany przez organy czy sądy, co w oczywisty sposób ograniczy skuteczność tego rozwiązania.

Dlatego kluczowe dla przedsiębiorców jest ujęcie katalogu w formie jasnych i precyzyjnych przepisów prawa.

Dostępność źródeł weryfikacji kontrahentów

Kolejnym ogólnym postulatem wobec katalogu przesłanek należytej staranności jest wdrożenie publicznych, łatwo dostępnych (online), na bieżąco aktualizowanych i wiarygodnych baz danych. Tylko takie narzędzia  pozwolą w praktyce realizować czynności weryfikacyjne bez nakładania dodatkowych, kosztownych obowiązków administracyjnych.

Dobrym przykładem w tym zakresie może być udostępniona na portalu podatkowym Ministerstwa Finansów możliwość weryfikacji numeru VAT kontrahenta w celu sprawdzenia, czy jest on zarejestrowany jako czynny podatnik VAT. Takie narzędzie znacznie ułatwia dokonanie weryfikacji, która uprzednio wymagała wystąpienie z wnioskiem o wydanie zaświadczenia, podlegającym opłacie skarbowej.

Sprawdzenie rejestracji VAT w Portalu Podatkowym jest również precyzyjnie sformułowanym i łatwo weryfikowalnym narzędziem. Takie kryteria powiązana z funkcjonującymi narzędziami powinny stanowić możliwie jak największą część przesłanek należytej staranności, gdyż ogranicza to znacznie późniejsze spory na temat wypełnienia danego standardu przez podatnika.

Zróżnicowanie branżowe katalogu

Warto również rozważyć zróżnicowanie branżowe katalogu. Przykładowo w przypadku branży paliwowej, daleko idąca regulacja funkcjonowania firm paliwowych powoduje specyficzne  możliwości sprawdzenia kontrahentów, niedostępne w przypadku innych branż.

Dlatego, koniecznym elementem testu należytej staranności powinna być z pewnością weryfikacja przez kontrahenta koncesji na obrót paliwami ciekłymi lub koncesji na obrót paliwami ciekłymi z zagranicą. Oczywiście weryfikacja posiadania koncesji nie będzie możliwa w branżach niepodlegających reglamentacji.

To niektóre ze zgłoszonych przeze mnie w trakcie konsultacji ogólnych postulatów mających zapewnić bezpieczeństwo prawne nieświadomym uczestnikom karuzel podatkowych.

Ministerstwo Finansów oprócz zgłoszenia postulatów przedstawiło również własne pomysły o których szerzej w kolejnym wpisie.

Wojciech Pławiak
doradca podatkowy

Sprawdź nasze usługi: sprawy karne skarbowe.

Wojciech Pławiak

Radca prawny / Doradca podatkowy