Chcesz wiedzieć jak czym różni się kontrola podatkowa od kontroli celno-skarbowej. Jakie organy prowadzą oba typy kontroli rozliczeń podatkowych? Jakimi uprawnieniami dysponują organy Krajowej Administracji Skarbowej? Jakie uprawnienia ma kontrolowany podatnik?

Dlaczego funkcjonują dwa odrębne tryby kontroli rozliczeń podatkowych?

Kontrola podatkowa to standardowy, podstawowy tryb weryfikacji rozliczeń podatników przez urzędy skarbowy regulowany przez Ordynację podatkową. Dotyczy rozliczeń wszystkich podatków i przewiduje szereg gwarancji dla podatników i ograniczony zakres kompetencji organów podatkowych.

Kontrola celno-skarbowa jest nową instytucją wprowadzona w ramach reformy KAS od 1 marca 2017 ustawą o Krajowej Administracji Skarbowej. Kontrola zastąpiła dotychczasową kontrolę skarbową realizowaną przez urzędy kontroli skarbowej i jest obecnie realizowana przez naczelników urzędów celno-skarbowych.

Założeniem kontroli celno-skarbowej zgodnie z uzasadnieniem do ustawy o KAS jest wykrywanie i zwalczanie na wielką skalę, w sytuacjach, gdy rozmiary, złożoność i stopień oddziaływania występujących uchybień w sposób istotny wpływają na system bezpieczeństwa finansowego państwa. Działalność tych organów ma być nakierowana na sprawną realizację działań o wysokim stopniu złożoności.

Zaostrzona kontrola celno-skarbowa przynajmniej zgodnie z jej założeniami ma dotyczyć tylko wyjątkowych przypadków wymagających większych uprawnień organów administracji skarbowej i ograniczonych możliwości działania podatników. W praktyce wygląda to nieco inaczej.

Kiedy kontrola podatkowa a kiedy kontrola celno-skarbowa?

Podstawowy problem z perspektywy kontrolowanego podatnika do brak jasnego rozdziału zakresu kontroli celno-skarbowej od kontroli podatkowej.

Kontrola podatkowa ma na celu sprawdzenie czy kontrolowani wywiązują się z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego.

Kontrola celno-skarbowa obejmuje kontrolę przestrzegania przepisów prawa podatkowego (art. 54 ust. 1 ustawy o KAS). Nie jest zatem w żaden sposób ograniczona kwotowo; nie obejmuje również formalnie tylko skomplikowanych przypadków.

Innymi słowy kontrolowane w trybie zaostrzonej kontroli celno-skarbowej może być wszystko (PIT, CIT, VAT, akcyza), niezależnie od kwoty ewentualnego uszczuplenia. Ten tryb kontroli może dotyczyć również każdego podatnika bez wyjątku. Tylko od uznania administracji skarbowej zależy który z trybów zostanie wybrany akurat do weryfikacji naszych rozliczeń. Tymczasem, oba tryby kontroli rozliczeń podatkowych znacznie się od siebie różnią.

Gwarancje z  ustawy o swobodzie działalności gospodarczej

Już na początku kontroli zorientujemy się z jakim trybem mamy do czynienia.

Standardowa kontrola podatkowa poprzedzona jest zawiadomieniem o zamiarze wszczęcia kontroli, Kontrolę wszczyna się nie wcześniej niż po upływie 7 dni i nie później niż przed upływem 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli. Od tej zasady są wprawdzie bardzo istotne wyjątki (np. zawiadomieniem nie jest poprzedzona kontrola zwrotu VAT) pozostaje to jednak istotna gwarancja.

Tymczasem, wszczęcie kontroli celno-skarbowej następuje z urzędu, na podstawie upoważnienia do przeprowadzenia kontroli celno-skarbowej udzielonego kontrolującemu. Zawiadomienie o zamiarze wszczęcia nie jest w tym przypadku przewidziane. Co więcej, w przypadku podejrzenia, że nie są przestrzegane przepisy oraz okoliczności faktyczne uzasadniają niezwłoczne przeprowadzenie kontroli celno-skarbowej, jest ona wszczynana natychmiast na podstawie okazywanej legitymacji służbowej.

W kontroli celno-skarbowej nie obowiązują również pozostałe gwarancje wynikające z ustawy o swobodzie działalności gospodarczej takiej jak:

• Ograniczenia czasu trwania kontroli (18 dni roboczych w roku w przypadku małych przedsiębiorców)
• Zakaz podejmowania i prowadzenia więcej niż jednej kontroli działalności przedsiębiorcy.

Działanie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej zostało w całości wyłączone (art. 93 ustawy o KAS).

Co może organ podatkowy i celno-skarbowy?

Znacznie rozszerzony w stosunku do zwykłej kontroli podatkowej jest zakres uprawnień organu prowadzącego kontrolę celno-skarbową.

Kontrolujący może dokonać przeszukania lokali mieszkalnych w celu znalezienia dowodów mających znaczenie dla prowadzonej kontroli celno-skarbowej, po uzyskaniu zgody właściwego prokuratora rejonowego.

Naczelnik urzędu celno-skarbowego możne wystąpić do kontrahentów kontrolowanego o udostępnienie dokumentów związanych z dostawą towaru. Przy czym za kontrahentów kontrolowanego uważa się także wszystkie podmioty prowadzące działalność gospodarczą w okresie objętym kontrolą celno-skarbową uczestniczące w dostawie tego samego towaru będące zarówno dostawcami, jak i nabywcami biorącymi udział pośrednio lub bezpośrednio w dostawie towaru lub usługi.

Oczywiście kontrola podatkowa też może doprowadzić do sprawdzenia rozliczeń innych podmiotów ale wymaga to zaangażowania innych lokalnych organów właściwych miejscowo. Tu warto się zatrzymać, gdyż ustawa o KAS nie przewiduje ograniczenia właściwości miejscowej organu celno-skarbowego.

Innymi słowy, Naczelnik Podlaskiego Urzędu Celno-Skarbowego w Białymstoku może kontrolować rozliczenia podatnika z siedzibą we Wrocławiu.

Najwięcej emocji wzbudzają tzw. czynności operacyjno-rozpoznawcze takiej jak dostęp organów celno-skarbowych do billingów czy kontrola operacyjna (podsłuchy). Uprawnień do stosowania tych środków nie posiada naczelnik urzędu skarbowego w toku kontroli podatkowej. Trzeba jednak uczciwie przyznać, że podobny zestaw uprawnień przysługiwał już wcześniej w toku kontroli skarbowej urzędnikom dawnych urzędów kontroli skarbowej.

Czego spodziewać się po kontroli podatkowej i celno-skarbowej?

Najbardziej istotne w mojej ocenie różnice wiążą się z okresem kończącym kontrolę podatkową i celno-skarbową.

Kontrola podatkowa kończy się protokołem podsumowującym jej ustalenia. Po kontroli podatnik (aż do wszczęcia postępowania podatkowego) ma prawo do złożenia ew. korekty złożonej deklaracji podatkowe, jeśli zgadza się z ustaleniami protokołu. Jeśli, co zdarza się dużo częściej, podatnik z tymi ustaleniami się nie godzi to ma prawo w terminie 14 dni do złożenia zastrzeżeń i wyjaśnień do protokołu kontroli.

Z uprawnieniem podatnika związany jest obowiązek organu ustosunkowania się do treści złożonych zastrzeżeń. Organ podatkowy w terminie 14 dni od dnia otrzymania zastrzeżeń obowiązany jest zawiadomić kontrolowanego o sposobie ich załatwienia.

Następnie wszczynane jest postępowanie podatkowe a od ewentualnej negatywnej decyzji podatnikowi przysługuje odwołania rozpatrywane przez dyrektora izby administracji skarbowej.

Wynika stąd, że tryb kontroli podatkowej wymusza szereg interakcji pomiędzy kontrolowanym a kontrolującym. Powoduje to, ze obie strony mogą nawzajem poznać swoje stanowisko. Przede wszystkim jest szansa aby podatnik mógł przekonać organ podatkowy lub ew. organ odwoławczy do odstąpienia od przyjętej na wstępie kontroli tezy.

Inaczej jest niestety w toku kontroli celno-skarbowej. Kontrolę celno-skarbową kończy doręczenie wyniku kontroli a nie protokołu. W terminie 14 dni od dnia doręczenia wyniku kontroli kontrolowany może skorygować w zakresie objętym kontrolą celno-skarbową uprzednio złożoną deklarację podatkową.
Nie ma w ogóle instrumentu polemiki z wynikiem kontroli – nie ma instytucji zastrzeżeń do kontroli.

Co więcej, następnym etapem jest postępowanie, które nie jest wszczynane lecz przekształca się z kontroli celno-skarbową.

Najbardziej kontrowersyjny jest brak rzeczywistego odwołania od decyzji wydanej po zakończeniu postępowania. Złożone odwołanie rozpatruje bowiem ten sam organ, który wydał zaskarżoną decyzję. Szansa na to, że zmieni swoją własną decyzję jest niestety niewielka.

W praktyce oznacza to, że realna polemika z organem celno-skarbowym jest możliwa dopiero przed sądem administracyjnym, kiedy wydana decyzja podlega już wykonaniu i trzeba zapłacić podatek z niej wynikający.

***

To tylko kilka najistotniejszych różnic między kontrolą podatkową a kontrolą celno-skarbową. Dla Was czytelnicy udostępniam dodatkowo darmowo prezentację przedstawiającą więcej informacji na ten temat.

Wojciech Pławiak
doradca podatkowy

***

Kiedy kontrola podatkowa prowadzi do zagrożenia
działalności przedsiębiorcy?

Trzeba powiedzieć jasno, że organy podatkowe zwłaszcza we współpracy z innymi organami państwa (Generalnym Inspektorem Informacji Finansowej i prokuraturą) w praktyce mogą zablokować działalność przedsiębiorcy w taki sposób, aby w krótkim czasie doprowadzić do zakończenia działalności spółki.

Podstawowym narzędziem jest zabezpieczenie wykonania zobowiązań podatkowych na majątku podatnika.

Zabezpieczenie może zostać zarządzone jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że nie podatek nie zostanie zapłacony a w szczególności gdy podatnik trwale nie uiszcza wymagalnych zobowiązań o charakterze publicznoprawnym lub dokonuje czynności polegających na zbywaniu majątku, które mogą utrudnić lub udaremnić egzekucję.

W praktyce dwa ostatnie przypadku nie są kontrowersyjne… [Czytaj dalej…]

Julia Karcz

Radca prawny