Fundacja rodzinna a klauzula o unikaniu opodatkowania – na co warto zwrócić uwagę w 2025 roku

Organy podatkowe coraz częściej odmawiają wydawania interpretacji indywidualnych fundacjom rodzinnym powołując się na klauzulę przeciwko unikaniu opodatkowania (GAAR). Pismo z dnia 19 grudnia 2024 r. w sprawie odmowy wydania przez Szefa Krajowej Administracji Skarbowej (Szef KAS) opinii zabezpieczającej w sprawie DKP1.8082.7.2023 pokazuje, jak istotne jest rzetelne podejście do projektowania fundacji rodzinnej przez pryzmat jej głównych celów oraz prawa podatkowego. Pokazuje też jak szeroko organy podatkowe interpretują klauzulę przeciwko unikaniu opodatkowania (GAAR) wynikającą z art. 119a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa.

Fundacja rodzinna – uzasadnienie gospodarcze

Jeżeli osoba fizyczna prowadząca działalność w formie przedsiębiorstwa rodzinnego nie chce, aby w przypadku śmierci firma została sprzedana lub podzielona, powinna zastanowić się nad założeniem fundacji rodzinnej. 

Zgodnie z art. 2 ustawy o fundacji rodzinnej, fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Fundator określa w statucie szczegółowy cel fundacji rodzinnej. 

Fundacja rodzinna to rozwiązanie, które pozwala zbudować struktury organizacyjne i zapewnić kontynuację przedsiębiorstw rodzinnych oraz ochronę majątku w perspektywie dłuższej niż jedno pokolenie, bez osobistego zaangażowania następców prawnych. Fundacja pozwala również realizować wypłaty środków dla swoich beneficjentów bez zagrożeń dla integralności majątku rodzinnego i płynności finansowej spółek, w których posiada udziały.

Aby uniknąć ryzyka zastosowania klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania (GAAR) i zapewnić fundacji rodzinnej stabilne funkcjonowanie, kluczowe jest wykazanie jej rzeczywistego celu gospodarczego. Uzasadnienie gospodarcze powinno podkreślać, że fundacja nie jest tworzona wyłącznie dla korzyści podatkowych, czy też dokonania czynności sprzecznych z celem powołania fundacji, ale spełnia istotne funkcje ekonomiczne i społeczne.

Klauzula o unikaniu opodatkowania (klauzula GAAR) – kiedy organ może zastosować klauzulę?

Jak zostało wskazane na wstępie, klauzula o unikaniu opodatkowania (GAAR) została uregulowana w art. 119a Ordynacji podatkowej. Głównym lub jednym z głównych powodów wprowadzenia rozwiązań w zakresie klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania w ustawie podatkowej była nasilająca się agresywna optymalizacja podatkowa. W przypadku fundacji rodzinnych optymalizacji takich dokonywano używając sztucznych struktur, które skoncentrowane były wyłącznie na wykluczeniu lub znacznej minimalizacji obciążeń podatkowych.

Warto zwrócić uwagę, że jeżeli fundacja rodzinna zostanie utworzona wyłącznie w celu ominięcia opodatkowania (np. transfer środków pieniężnych na rzecz fundacji w celu uniknięcia PIT lub CIT w sposób sprzeczny z intencją ustawodawcy), organy podatkowe mogą uznać, że ten sposób działania jest sztuczny i występuje konieczność zapłaty podatku. 

Przykładem ryzyka może być m.in. sytuacja, gdy przedsiębiorca zakłada fundację rodzinną, przekazuje jej majątek i korzysta z jej zasobów bez opodatkowania, choć realnie nadal zarządza tym majątkiem jak przed jej utworzeniem. 

Omawiana regulacja dotyczy podejmowanych przez podatnika działań zgodnych z prawem. Natomiast klauzula nie znajduje zastosowania do działań nielegalnych, które to działania stanowią przestępstwa lub wykroczenia skarbowe objęte zakresem prawa karnego skarbowego lub prawa karnego. Nie obejmuje ona również zaniechań podatnika, nawet w sytuacji gdyby ich jedynym celem było osiągnięcie korzyści podatkowej.

Fundacja rodzinna nie jest automatycznie traktowana jako narzędzie unikania opodatkowania, ale jeśli jej struktura będzie sztuczna i ukierunkowana wyłącznie na uzyskanie korzyści podatkowych, może zostać zakwestionowana przez organy skarbowe na podstawie klauzuli GAAR. Kluczowe jest odpowiednie uzasadnienie działalności fundacji oraz unikanie schematów, które mogłyby sugerować nadużycia podatkowe. W celu zmniejszenia ryzyka zastosowania klauzuli GAAR można wystąpić o indywidualną interpretację podatkową dotyczącą konkretnego modelu działania fundacji lub danej czynności.

Stan faktyczny

Wnioskodawcy planowali sprzedaż udziałów w spółce z o.o. Zamiast dokonać tego osobiście, zdecydowali się najpierw przekazać udziały fundacji rodzinnej w formie darowizny. Fundacja ta sprzedała udziały po 2,5 miesiąca od ich nabycia. Wnioskodawcy opinii zabezpieczającej wskazali we wniosku, że dzięki tej operacji nie będą podlegać opodatkowaniu podatkiem PIT w wysokości 19% oraz nie będą musieli płacić 4% daniny solidarnościowe. Zadali pytanie o możliwość zastosowania klauzuli o unikaniu opodatkowania (GAAR) do tej sytuacji.

Uzasadnienie Szefa KAS

Szef KAS odmówił wydania opinii zabezpieczającej, uznając, że w analizowanej sprawie zachodzą przesłanki do zastosowania klauzuli GAAR. W wydanej przez Szefa KAS opinii znajdziemy analizę trzech przesłanek. Pierwszą z nich była korzyść podatkowa. Zdaniem organu, jednym z głównych celów przeprowadzenia transakcji była optymalizacja podatkowa. Podkreślono, że gdyby nie różnice w obciążeniach podatkowych, wnioskodawcy nie zdecydowaliby się na dokonanie tych czynności cywilnoprawnych za pośrednictwem fundacji rodzinnej. Drugim elementem była sztuczność działania. Organ wskazał, że fundacja rodzinna została wykorzystana wyłącznie jako pośrednik w sprzedaży udziałów, co nie miało uzasadnienia gospodarczego. Stwierdzono, że osoby działające racjonalnie nie wnosiłyby udziałów do fundacji rodzinnej tuż przed planowaną sprzedażą. Trzecią przesłanką była sprzeczność z celem ustawy podatkowej. Zdaniem Szefa KAS, struktura ta naruszała zasady opodatkowania zysków kapitałowych i była niezgodna z intencją ustawodawcy dotyczącą fundacji rodzinnej, której głównym celem miało być długoterminowe zarządzanie majątkiem, a nie krótkoterminowe unikanie opodatkowania.

Czy to koniec optymalizacji podatkowej przez fundację rodzinną?

To byłaby zbyt daleko idąca ocena. Z pewnością nieprzemyślane wykorzystanie fundacji rodzinnej wyłącznie lub prawie wyłącznie do celów optymalizacji podatkowej jest kwestionowane przez fiskusa. Powyższy przypadek jest istotnym sygnałem ostrzegawczym dla podatników, którzy planują transakcje angażujące fundacje rodzinne bez odpowiedniego przygotowania i zaplanowania samej fundacji rodzinnej jako narzędzia do sukcesji i zarządzania majątkiem rodzinnym. Organy skarbowe potrafią zweryfikować i poddać pod wątpliwość transakcję z udziałem fundacji rodzinnej, w przypadku gdy jednym z głównych celów jej dokonania jest optymalizacja podatkowa. Transakcja nie może być zatem sprzeczna z przedmiotem lub celem ustawy podatkowej. 

Wielce nierozważne jest zakładanie fundacji rodzinnej w oparciu jakiś „wzór” statutu czy to funkcjonujący „w Internecie”, czy oferowany przez kancelarię, której oferta jest konkurencyjna cenowo, ale zakłada wykorzystanie takich właśnie generycznych wzorów dokumentów. Fundacja rodzinna to nie shelf-company. Już na etapie tworzenia fundacji rodzinnej fundator musi wykonać solidną pracę koncepcyjną wespół z doradcą prawnym, a prawnik musi umiejętnie oddać wolę fundatora w statucie fundacji rodzinnej. W LITIGATO utworzyliśmy już dla naszych klientów kilkadziesiąt fundacji rodzinnych „szytych na miarę”. Jeżeli myślisz poważnie o fundacji rodzinnej, warto rozważyć pomoc profesjonalnej kancelarii. Zapraszamy na konsultację.

Tomasz Prokurat

Radca prawny | Doradca podatkowy

Telefon: +48 508 327 308
Email: tomasz.prokurat@litigato.pl

Marta Aniszewska

Radca prawny

Telefon: +48 662 162 798
Email: marta.aniszewska@litigato.pl